مقدمه
ویژگی هوموساپینس[1] قابلیت نوآوری و ایده‌پردازی تاثیرگذار است؛ و این در هیچ یک از رده‌های زیستی پایین‌تر از او دیده نشده است. این تمایز و پیشرفت انسانهای خردمند با وجود تشابه بخش اعظم ساختار کروموزوم و مغز آن‌ها با سایر نخستی‌ها ایجاد شده است. هیچ یک از رده‌های مختلف زیستی پایین‌تر از انسان نتوانسته‌اند هیچگونه تمدنی را پایه‌ریزی کنند. مثلا به عنوان مثال دایناسورها حدود 150 میلیون سال حاکم بر کره زمین بوده‌اند ولی در طی این مدت هیچ تغییری در محیط ایجاد نکردند؛ در حالی که
انسان خردمند در طی 150 هزارسال که از نشو و نمای او بر روی زمین می‌گذرد با توانایی تجزیه و تحلیل و همچنین نوآوری و ایده‌پردازی تاثیرگذار توانسته است سیر پیشرفت تمدنی را از مراحل شکارگر-گردآوری‌کننده[2] و کشاورزی تا دوران صنعتی طی نماید و جهان مدرن امروز را بسازد. روند نوآوری‌های بشر از ابتدا که با کشف و مهار کردن آتش شروع شد تا امروز که در مسیر مسکونی کردن سیارات منظومه شمسی و استقرار هوش مصنوعی هستیم همه‌جانبه و نمایی[3] بوده است. در این مسیر شاهد کشف قوانین پایه و ساختاری جهان و درک مبانی ریاضیاتی جهان هستی به وسیله دانشمندانی چون نیوتن، ماکسول و اینشتین بوده‌ایم و ساختار اساسی جهان و ذرات بنیادین آن از کوارک‌ها گرفته تا اتم‌ها تبیین شده است. افق دید ما با کوشش‌های دانشمندانی چون کپرنیک و اِدوین هابل از دیدگاه زمین‌مرکزی و جهان محدود بطلمیوسی به کیهانی بی‌کران با فراخنای 14 میلیارد سال نوری و حاوی صدها میلیارد کهکشان که هریک صدها میلیارد ستاره و سیستم منظومه‌ی شمسی را در بردارند گسترش پیدا کرده است؛ و اکنون دانشمندان به دنبال شواهدی از بَس‌گیتی[4] هستند. همچنین با پژوهش بر روی نظریه ریسمان به دنبال تحقق رویای اینیشتین مبنی بر اتحاد نظریه‌های نسبیت و کوانتوم می‌باشند.
به موازات این ایده‌ها و نظریات و با استفاده از شناخت قوانین حاکم بر جهان شاهد پیشرفت‌های درخشان فناوری بوده‌ایم که تمام جنبه‌های بشر امروز را دگرکون کرده‌اند. از اختراع موتور بخار به وسیله جیمز وات تا اختراع لامپ‌های برق توسط ادیسون و توسعه شبکه‌های برق شهری توسط تسلا، اکنون به عصر ماشین‌های برقی و خودران رسیده‌ایم. انقلاب الکترونیک و اختراع ترانزیستورها و ریزتراشه‌ها ما را به عصر اینترنت و تبادل آزاد اطلاعات بین تمام مردم جهان رسانده است و اکنون در طلیعه‌ی دوران اینترنت اشیاء و اینترنت ماهواره‌ای قرار داریم. با استفاده از قوانین نیوتن توانسته‌ایم هواپیماهای غول‌پیکر را به پرواز درآوریم، ماهواره‌ها را در مدار زمین قرار دهیم و فضاپیماهای عظیم را به کرات دیگر همچون مریخ و مشتری ارسال کنیم. فضاپیماهای وویجر[5] اکنون از منظومه شمسی خارج شده و در فضای میان ستاره‌ای حاوی پیام بشر زمینی برای فرازمینی‌ها هستند.
از سوی دیگر، پیشرفت‌های شگرفی در زمینه‌های بهداشت، پزشکی و سلامت بشر حاصل شده است. به دنبال چاپ کتاب آناتومی فابریکا[6] و کشف گردش خون توسط ویلیام هاروی، رکود هزارساله‌ای که ناشی از سیطره‌ی نظریات جالینوس[7] بر جهان طب بود، در هم شکست. کشف میکروب‌ها و ویروس‌ها به وسیله پاستور و بیجرنیک، ابداع روش‌های سترون‌سازی توسط ایگناس زملوایس و جوزف لیستر توسعه و فرمولاسیون آنتی بیوتیک‌ها، پیشرفت‌های دانش ایمنی‌شناسی و کشف ساختار DNA، پیوند اعضای بدن، ساخت مواد حیاتی مانند انسولین و هورمون رشد به کمک فناوری مهندسی ژنتیک و اخیرا درمان بیماری‌هایی مانند کم‌خونی داسی‌شکل[8] از طریق ویرایش ژنوم (CRISPR) همگی موجب تحول شگرف کمی و کیفی در سلامت انسان شده است. در کنار این‌ها پیشرفت‌های دانش اپیدمیولوژی نیز منجربه افزایش امید به زندگی و میانگین طول عمر انسا‌ن‌ها شده است. اکنون انسان در آستانه گذار از فاز تمدنی صفر به فاز تمدنی یک قرار دارد. انسان آینده با قابلیت اتصال مغز به رایانه‌های پرقدرت بسیار هوشمندتر و توانمندتر خواهد شد. با قریب‌الوقوع بودن اتمام منابع انرژی بر روی زمین که در بازه‌ی هزارسال آینده رخ دهد، انسان به دنبال استخراج منابع انرژی از سیارات و سیارک‌های نظومه شمسی و مسکونی کردن سیاراتی مانند مریخ است. در آینده نزدیک فرارو دغدغه بشر باید حفاظت از محیط زیست، جلوگیری از گرمایش زمین و فرآهم آوردن امکانات عادلانه زیست معقول و رفاه همگانی باشد.
در پایان از زحمات و همراهی اعضای محترم موسسه ترویج دانش در تهیه این کتاب، جناب آقای دکتر حمیدرضا محمودی و نیز انتشارات محترم سبزان تقدیر و تشکر می‌نماییم.
حسین فخر زاده
مرجان یوسف زاده شبستری
موسسه ترویج دانش فخر سپهر
زمستان 1399
[1] Homo Sapiens : انسان خردمند؛ گونه‌ای از نخستی‌های (Primates) بسیار هوشمند که انسانهای امروزی از نسل آن‌ها هستند.
[2] Hunter – Gatherer
[3] Exponential
[4] Multiverse
[5] Voyager
[6] Fabrica
[7] Galen
[8] Sickle Cell Anemia
